Hoe weet iemand die zalf moet gebruiken de juiste hoeveelheid af te meten? De vingertopeenheid!

Franse dermatologen schreven in december van 2011 een artikel in het British Journal of Dermatology met de volgende titel: “Geven wij patiënten voldoende informatie over het gebruik van lokale (lees uitwendige) behandelingen? Analyse van 767 recepten voor psoriasis”.

Lokale middelen, zoals crèmes en zalven, worden het meest voorgeschreven bij patiënten met “milde tot matige psoriasis”. Epidemiologische studies laten echter zien dat de effectiviteit van deze lokale behandeling van psoriasis in de dagelijkse praktijk veelal niet optimaal is. Een van de meest gebruikte verklaringen hiervoor is dat de voorgeschreven therapie in 40 tot 70 % niet juist toegepast wordt, waarvoor diverse redenen genoemd kunnen worden. De belangrijkste bezwaren zijn: de benodigde tijd voor het inzalven van grote gebieden, het ongemak van zalven die vet zijn en vlekken geven in kleding en beddengoed, vrees voor bijwerkingen, vaak moeten inzalven en de moeilijke inpasbaarheid van het zalven in de dagelijkse activiteiten. Onduidelijke instructies kunnen bijdragen aan het niet juist gebruiken van lokale middelen, vooral bij hen die moeite hebben met het lezen van een geschreven tekst. Een andere studie toonde aan dat 80% van de patiënten bij de eerste mondelinge uitleg over het gebruik van medicatie deze uitleg verkeerd begreep.

De duidelijkheid van de geschreven instructies is van belang voor het op juiste wijze toepassen van hetgeen voorgeschreven is. Idealiter zou een recept een aantal duidelijke aanwijzingen moet bevatten over de hoeveelheid van het te gebruiken product, de te behandelen gebieden en het aantal keren dat het gebruikt moet worden. Ook een meegegeven schriftelijke uitleg kan behulpzaam zijn.

De schrijvers analyseerden 767 willekeurige, door een aselecte steekproef verkregen, representatieve recepten, geschreven in 2008 en 2009 door zowel dermatologen als huisartsen. Van elk recept werden de volgende kenmerken genoteerd:

• Voorschrijver, dermatoloog of huisarts
• Type recept, begin- of herhalingsrecept
• Wijze van schrijven, elektronisch of handgeschreven

De volgende 5 criteria werden als belangrijk beschouwd voor patiënten en apotheker:

• Het juist weergeven van de medicatie (bv. zalf of crème)
• Het aantal keren dat de medicatie gebruikt moet worden
• De duur van de behandeling
• De te behandelen delen
• Het gebruik van de juiste hoeveelheden van het medicament

Men vond dat een recept van goede kwaliteit was als er tenminste aan 4 van de 5 genoemde criteria was voldaan.

Resultaat: Slechts zo´n 36% van de onderzochte recepten kreeg het predicaat goed. De kwaliteit werd positief beïnvloed door 2 factoren, namelijk het voorgeschreven zijn via een computer en het voorgeschreven zijn door een dermatoloog. Met het voorschrijven m.b.v. een computer kan volgens een bepaald protocol gewerkt worden zodat belangrijke criteria niet vergeten worden.

Daarnaast kunnen er hulpmiddelen gebruikt worden voor het bepalen van de voor te schrijven hoeveelheden van het medicament. Over het bepalen van de voor te schrijven en te gebruiken hoeveelheden het volgende:

"The rule of hand", oftewel de regel van de hand, kan gebruikt worden voor het inschatten van het oppervlak dat behandeld moet worden. Het oppervlak van de binnenzijde van de gestrekte hand (met de vingers en de duim tegen elkaar) blijkt bij een man gemiddeld 0,76 % van het lichaamsoppervlak te zijn. Het totale oppervlak van de huid kan bedekt worden door ongeveer 130 keer het oppervlak van de hand. Voor een vrouw liggen deze getallen net iets anders.

De regel van de hand zegt dat een gebied ter grootte van 4 x een hand een hoeveelheid zalf nodig heeft van 1 gram of 2 vingertopeenheden. Of, misschien eenvoudiger gezegd: voor een gebied ter grootte van 2 handpalmen heb je 1 vingertopeenheid nodig.

Een vrij simpele berekening leert dat ongeveer 30 gram nodig is om de totale huid in te zalven.

Vingertopeenheid:
Een vingertopeenheid is die hoeveelheid crème of zalf die uit een standaardtube over het laatste kootje van de wijsvinger (vanaf de plooi tot de top) wordt geduwd (komt ongeveer overeen met 0,5 g). Deze hoeveelheid is nodig om een oppervlak zo groot als twee handpalmen in te smeren. Met behulp hiervan kan iedereen bepalen hoeveel zalf of crème er nodig is.

(1). De foto en de tekst eronder zijn afkomstig uit het Nederlands Tijdschrift voor Dermatologie en Venereologie. Januari 2012.

Tekst: Dr. D. de Hoop